Hidrojeni bulan İngiliz doğa bilimci Henry Cavendish’in adını taşıyan, 1873’te kurulmuş Cambridge Üniversitesi Fizik Bölümü’nün (Cavendish Laboratuvarı) başkanlığını bir yılı aşkın süredir yürütüyor. Üstelik yakın zamanda da Birleşik Krallık Kuantum Teknoloji Merkezi Q-BIOMED’in Eş Direktörlüğü’ne de getirildi. Yani İngiltere’nin kuantum araştırmalarının patronu dersek yalan olmaz. Bir de kendi şirketi var. Nu Quantum adındaki şirketiyle bir girişimci aynı zamanda. MÜTHİŞ BİR KARİYER Prof. Dr. Mete Atatüre ile geçtiğimiz akşam İstanbul’da bir araya geldik. Sayısız ödüllerine bir de Koç Üniversitesi Rahmi M. Koç Bilim Madalyası’nı da eklediğini öğrendim. 1975’te Kayseri’de doğduktan sonra gençliği Ankara’da geçen Atatüre, bilim insanı olma fikrinin babasının işi nedeniyle bir dönem bulundukları Amerika’dayken yeşerdiğini söyledi.Kariyerine baktığınızda başınız dönüyor. Daha önce, araştırma görevlisi olarak ETH Zürih Kuantum Elektronik Enstitüsü’nde Prof. Dr. Ataç İmamoğlu ile çalışmış. Doktorasını 2002’de Boston Üniversitesi’nde, o dönem yeni kurulan Kuantum Görüntüleme Laboratuvarı’nda tamamlamış. Lisans ise Bilkent Üniversitesi Fizik Bölümü’nden. Neler araştırıyor derseniz; ışık ve madde etkileşimlerini temel alarak kuantum ağları ve kuantum sensörleri için çeşitli malzeme platformlarını araştırıyor. KUANTUM BİR ENDÜSTRİYE DÖNÜŞÜYOR Kuantum, herkesin harcı olmayacak kadar uzak, havalı bir alan. ‘Kaç kişisiniz bu işle uğraşan’ dedim, “Çok küçük bir grubuz ama 30 yıl öncekinden daha fazlayız. En oturaklı teori dediğimiz kuantum fiziği, Newton fiziğinin oturmadığı alanlarda ayakta kalıyor. Kuantum özelliklerini teknolojiye çevirme fırsatı başlayınca bu işi yapan insan sayısı arttı. Ciddi yatırımlar var” diye yanıtladı. Peki, bir endüstri haline geldi mi kuantum? Bunu da şöyle yanıtladı: “İşte tam o noktadayız. Endüstri haline gelmek üzere, sınırda, kapıda.” Verdiği bilgilere göre bu yeni endüstrinin sürükleyicileri Amerika, Çin, Singapur, Avrupa Birliği ve Avustralya. NE KADARLIK YATIRIM VAR? Peki kimler, ne kadarlık yatırım yapıyor bu alana? Atatüre’nin yanıtları yine net: “İngiltere 1 milyar pound yatırdı, AB de aynı şekilde 1 milyar pound yatırdı, ABD de bir o kadar planlıyor. Çin’de de benzer rakamlar, Avustralya ise daha az. Yani yaklaşık 5 milyar poundluk yatırım yapıldı. Burada önemli olan şirketlerin de bu işe girmesi. Özel sektör bu işe girip devam ettirmeli ki bir endüstri oluşsun. Şu anda tam da bu oluyor işte. Google, IBM, Microsoft hepsinin kuantum programları var. Daha da geliştiriyorlar. Dünyanın en hızlı kuntum bilgisayarı Google’da. Yakın zamanda evrenin bütün varoluş süresi kadar zaman gerektiren çözümler kuantum fiziği ile iki güne düşecek. Böyle bir farktan bahsediyoruz.” Bu fark hayatımızda neyi değiştirecek? Merak edilen bu. Atatüre, “Tam istedğimiz gibi çalışabilen kuantum bilgisayarlar yapabilirsek bunun ilk etkilerinden biri kimyada olacak. Bu da ilaçta göreceğiz. İlaçta sıçrama olacak. Optimizasyonla ilgili bütün alanlarda ciddi katkısı olacak. Kod kırma, şifreleme alanında ciddi bir ilerleme geliyor. İmkânsız şifre kalmayacak” diye yanıt verdi. ‘Kuantum savaşları hazırlığı var mı’ sorusu geldi ister istemez. Yanıtı özetle ‘evet’ oldu Atatüre’nin. Bir de regülasyonlara değindi: “Şu anda bir regülasyon yok ama yakında gelebilir. Çünkü çok büyük bir güç. Düşünün bütün kodları kıran bir bilgisayarınız varsa o her şey apaçık hale gelecek. Devletler buna sahip olmak, toplum da regülasyon ister. Dolayısıyla oplumun tüm öğelerinin katılması gerektiğini düşünüyorum.” TÜRKİYE’DE ÇOK İYİ BİR EKİP VAR Prof. Dr. Mete Atatüre, bilim diasporasının Türkiye ile ilişkisini hiç koparmayan üyelerinden. Türkiye’deki kripto çalışmalarını şöyle değerlendirdi: “Türkiye tam doğru aşamada. Çalışmalar yapılıyor ve burada iyi de bir ekip var. Meraklı, bu işe girmiş şirketler var. Dolayısıyla Türkiye tam doğru zamanda şu anda. Ulusal bir plan yapılması gerekiyor. Neye kaynak ayrılacak, neler üretilecek ve o kaynak nasıl kullanıma geçirilmeli diye bir ulusal plan yapılması lazım. Sanıyorum şu anda yapılıyor. Bana henüz bununla ilgili bir talep gelmedi. Benim ne zaman ihtiyaç ve fırsatım olursa yardımım olur. Zamanımı mümkünse Türkiye’ye geldiğimde genç arkadaşlara ayırmayı tercih ediyorum. Mentorluk yaptığı beş genç var.”
